Engagement in Gent.

Het Gents Architectuurplatform ontstond in 2020 als samenwerkingsverband van 8 organisaties met een hart voor architectuur. Het platform wil geen nieuw instituut worden, maar wel de krachten van de partners bundelen om een breder publiek te bereiken, om sterker op het beleid te kunnen wegen, om kruisbestuiving tussen stad en ontwerpers, studenten, actiegroepen en bewoners te bevorderen.

In 2021 werd door het Gents Architectuurplatform voor de eerste maal de Architectuurprijs Gent georganiseerd, met een verbluffend resultaat van meer dan 120 inzendingen van heel diverse staaltjes Gentse architectuur, van kleine woningen tot stadsparken. Maar er kwam ook kritiek: moeten we ons wel enkel bezighouden met opgeleverde projecten, gebouwen ‘voor de eeuwigheid’? Is het dan niet meer dan een architectuur-toerisme dienst? Zijn tijdelijke projecten niet minstens zo belangrijk voor een gezonde architectuurcultuur? En wat betekent dat woord eigenlijk? Moet er niet meer aandacht gaan naar het bepalen van de opdrachten voor de toekomst? En een bredere projectkritiek die ook beleidsprocessen mee betrekt? En waar moet het Gents Architectuurplatform zich in de kern op richten, voorbij de Architectuurprijs?

Op zoek naar antwoorden en reflectie organiseerde het Gents Architectuurplatform op 13 oktober een Grote Vergadering. Er werden verschillende debattafels voorbereid door de partners van het Architectuurplatform. Verschillende stellingen worden geponeerd, onder andere: “Het ontwerp van de stad mag wel | niet overgelaten worden aan architecten”; “Het Architectuurplatform Gent is | is niet | wil zijn | wil niet zijn…activistisch.”; “Er wordt te veel | te weinig geprogrammeerd”. Ruim 100 deelnemers zakten af naar Timelab voor een debat. De inzet was hoog: wat is de bestaansreden van het Gents Architectuurplatform? En wat zijn de prioriteiten voor de toekomst?

De Grote Vergadering

De Stadsbouwmeester, Peter Vanden Abeele, startte de dag met het kaderen van het Gents Architectuurplatform in de opkomst van een Gentse architectuurcultuur sinds de jaren ‘80. Hij benoemde de innovaties die er zijn geweest op het gebied van beleidsinstrumenten, maar ook de enorme uitdagingen waar de stad voor staat: onbetaalbaarheid, lage kwaliteit van huurwoningen, klimaatverandering, superdiversiteit en ongelijkheid. Daarnaast signaleerde hij de nood aan een geheugen, het verzamelen en bundelen van de architectuurproductie van de stad. De laatste architectuurgids dateert van 1993. Kan het Gents Architectuurplatform zowel de agenda’s van de toekomst mee bepalen, als archivaris zijn voor Gent?

Vanuit het noorden kwamen Barbara Luns van het Architectuur Instituut Rotterdam (AIR) en Peter Michiel Schaap van het Platform voor Groningen architectuur en stedenbouw (GRAS) om hun werking toe te lichten. Beide organisaties zetten in op het verbreden van het stadsdebat naar andere actoren: bewoners, maar ook ontwikkelaars, scholen, actiegroepen..
De programma’s die ze brengen verrijken de verbeelding van beide steden en wegen zo ook effectief op het beleid. Door middel van toegepaste formats proberen ze niet alleen diverse doelgroepen warm te maken om mee te denken over de ruimte, maar ook concrete impact te hebben. Zo kent AIR een traditie van wedstrijden en festivals die zich toespitsen op vraagstukken waar nog (lang!) geen project voor op tafel ligt en probeerde GRAS al eens zelf een woningcorporatie op te richten om de woonproblematiek in hun stad aan te kaarten. Inspirerende voorbeelden die het debat doorheen de middag voedden.

En toen moest er gewerkt worden! De deelnemers verdeelden zich over vier debattafels om te duiken in het wat, waarom, hoe en wie van het Gents Architectuurplatform. Via de onderwerpen ‘Ontwerpen voor Gent’, ‘Stadsdebat’, ‘Activisme’ en ‘Anders programmeren’ werden verschillende aspecten van het platform onder de loep genomen. Uit de veelkoppige meerstemmigheid kwamen een aantal duidelijke lijnen, prioriteiten en concrete voorstellen naar voren.

Het Gents Architectuurplatform is een platform.

De kracht van de verschillende partners ligt in de meerstemmigheid. Het platform is dus géén nieuw instituut maar een echt platform waar alle partners hun eigen kleuren kunnen tonen.

Het Gents Architectuurplatform heeft een maatschappelijke rol om de onderstroom (activisten, bewoners, studenten, burgers in brede zin) te verbinden met de bovenstroom (beleid, onderzoek). Het platform moet een kruispunt zijn dat verschillende onderzoekers, beleid, studenten en bewoners en gebruikers van de stad met elkaar verbindt en ruimte organiseert voor ontmoeting. Het Gents Architectuurplatform heeft de taak het beleid een spiegel voor te houden. Hiervoor neemt het platform een onafhankelijke positie in.

Het Gents Architectuurplatform heeft een missie.

Tijdens de gesprekken valt op dat het niet enkel meer over architectuurcultuur an sich gaat. De vragen zijn verschoven naar de maatschappelijke rol van architectuur en de nood om vanuit een architectuurcultuur mee te spreken over brede stadsthema’s.
Een drietal duidelijk gedefinieerde thema’s kwam naar voren om zich in eerste instantie op te richten:

- (on)betaalbaarheid van de stad en noodgedwongen stadsvlucht: het gesprek houdt dus niet op aan de gemeentegrenzen. Voor wie is de stad nog toegankelijk?
- energietransitie en leefbaarheid: nadenken op de lange termijn faciliteren, los van concrete projecten. Hoe ziet de mobiliteit eruit over 10 jaar? Waar willen we naartoe?
- inclusie en ongelijkheid: pro-actief betrekken van kwetsbare groepen bij de ruimtelijke vraagstukken van de stad. Wat zijn hun noden?

Het Gents Architectuurplatform levert maatwerk.

Om impact te hebben moeten er specifieke formules ontwikkeld worden. Er is nood aan diepgaand onderzoek, grote ontmoetingsmomenten en een gedeelde communicatie. Een aantal concrete voorstellen waar het Gents Architectuurplatform mee aan de slag kan:
Een doorlopende lijn van onderzoek gaat op zoek naar de vragen van morgen aan de hand van de thema’s. Door het faciliteren van ontwerpend onderzoek op stadsschaal en bijvoorbeeld het organiseren van residenties voor ruimtelijke ontwerpers in andere netwerken kan ze zelf positie innemen om de urgenties in de stad aan te kaarten. De uitkomsten moeten gekoppeld worden aan concrete acties. Door proefprojecten op te zetten en ruimte te maken voor experiment en door (periodiek) mee studentenopdrachten vorm te geven.

Naast de lange lijnen moet het Gents Architectuurplatform niet te veel willen programmeren. Ze moet juist verbinden en, via langlopende onderzoeksprojecten, studentenwerk en dialoog, wegen op de ruimtelijke agenda van de stad. Door te concentreren op een aantal piekmomenten per jaar zoals de architectuurprijs of een grote tentoonstelling van de ontwerpopleidingen organiseert ze de publieke ontmoeting tussen onder- en bovenstroom en kan een breed publiek bereikt worden. Een belangrijke rol ligt in het bundelen en kanaliseren van alles wat er geschreven, gezegd en gedaan wordt. Via een stadsredactie met continue publicatie op de website kan de meerstemmigheid van het platform haar weg vinden naar een publiek. De gebundelde agenda is hiervoor ook een belangrijk instrument. De reeds opgestarte databank voor hedendaagse architectuur in Gent kan uitgebreid worden om ook tijdelijke projecten, studentenwerk en utopische visies voor Gent omvatten.

Kortom. Het Gents Architectuurplatform kan aan de slag!